Nachten in de kou: een blik op dakloosheid en de strijd tegen de winter

De temperaturen liggen inmiddels onder het vriespunt de perfecte omstandigheden om jezelf in je warme huis te verschansen. Maar hoe ziet jouw leven eruit als deze mogelijkheid niet beschikbaar is? Mensen zonder woning moeten deze warmte op een andere manier zoeken, deze vinden ze overdag bij het pand van Stichting Dakloos aan de Paslaan.

Bij binnenkomst valt het me op dat het huiselijke rommelig is in het gebouw van de stichting. In totaal zijn er zeven daklozen aanwezig, een van hen biedt mij bij binnenkomst een kop koffie aan: ‘de eerste schenk ik voor je in, de tweede mag je zelf pakken’, vertelt de man lachend. Ze praten over van alles en nog wat, maar het weer blijkt hun favoriete gespreksonderwerp.

De ochtendkou viel weer eens niet mee, het is echt ijs- en ijskoud buiten. Nog steeds niet de juiste temperaturen om te gaan schaatsen, maar zeker niet om buiten te slapen. Toch sliepen er de afgelopen nachten een aantal mensen op straat, ook in Apeldoorn. Ik spreek twee begeleiders van Stichting Dakloos, Christine Visscher en Alette Koomans van den Dries. Ook spreek ik met Robert, de creatieve man uit Polen slaapt al een tijdje op straat in Apeldoorn.

Ook vannacht heeft hij in een slaapzak, op een kartonnen ondergrond ter isolatie, buiten geslapen. Natuurlijk is er ook de mogelijkheid om bij Omnizorg, een opvangvoorziening die 24 uur per dag open is voor mensen zonder thuis met zowel verslavingsproblemen als psychiatrische aandoeningen, te liggen, toch kiezen er een aantal mensen voor een slaapplek in de buitenlucht. “Ik heb extra dekens gekregen om mijn slaapzak op te warmen. Daarnaast heb ik een stuk karton waar ik op kan slapen, ter isolatie van de koude grond. Het was best koud, maar ik kan er goed tegen. Volgens mij heb ik wel zo’n zes of zeven uur geslapen vannacht.”

Bij een gevoelstemperatuur onder het vriespunt is iedereen welkom binnen te slapen bij Omnizorg, zelfs degenen zonder toegang tot nachtopvang, vanwege gezondheidsrisico’s bij buiten slapen. In een slaapzaal kan het best onrustig zijn. Mensen snurken, praten in hun slaap of beginnen te lopen, mede hierom kiest Robert ervoor om buiten te slapen. “Buiten heb ik mijn eigen slaapplek en hoef ik mij geen zorgen om andere te maken,” aldus Robert.

Chaotische gezelligheid

Er hangt een chaotische, maar warme sfeer in het pand aan de Paslaan. Tijdens het gesprek met Alette en Christine komt de ene na de andere binnen om de begeleiders te groeten of om een verhaal te vertellen. Wanneer er verteld wordt dat mijn opnameapparatuur aanstaan slaat de deur vaak weer dicht.

Stichting Dakloos Apeldoorn heeft in totaal 37 mensen in beeld die wel eens buiten slapen. “Daarvan zijn er mensen die vast zitten, of die toch bij iemand op de bank kunnen slapen. Op de website van de gemeente wordt gemeld dat 16 mensen buiten slapen, dat klopt. In samenwerking met het Leger des Heils zijn we tot de conclusie gekomen dat zo’n 16 buitenslapers een zetje nodig hebben richting de nachtopvang,” vertelt Christine.

Steeds minder plekken

Van die 37 personen slaapt niet iedereen elke nacht buiten, maar een deel ervan wel. Je hebt in Apeldoorn onder de daklozen een aantal bekende slaapplekken, maar helaas voor de buitenslapers worden veel plekken afgesloten. Deze ontwikkeling vinden de begeleiders verder van goed. “Bijvoorbeeld buiten bij Activerium en het UWV aan de Deventerstraat is alles afgesloten. De groep daklozen groeit, maar niet iedereen heeft recht op opvang. Denk hierbij aan mensen uit het Oostblok, wie geen band met Apeldoorn hebben of wie uit een andere regio komt. Als je dan alles afsluit, zonder een goed alternatief te bieden, wordt het wel heel lastig. Ook om de personen in beeld te krijgen,” aldus Christine.

Alette kan het deels begrijpen, maar grotendeels niet: “Als het echt gaat om overlast begrijpen we dat, maar dit gaat voornamelijk om rustige plekjes. Als je alles tot op de millimeter aangeveegd wilt hebben in Apeldoorn dan is dit de juiste manier, dan moet je het afsluiten. Mensen geven zelf aan dat ze overal worden weggejaagd, die zijn echt op de vlucht. Wij zijn er geen voorstander van om plekken af te sluiten, hoe makkelijker de daklozen vindbaar zijn, hoe beter de hulp die wij kunnen bieden.”

Onderkoeling ligt op de loer

Het tweetal, of eigenlijk de buitenslaper, is de afgelopen winters tegen meerdere nare situaties aangelopen: “Met deze temperaturen buiten slapen is allesbehalve gezond, een aantal daklozen zijn vanwege de jarenlange ervaring zo gewend aan de kou, ook zijn er een paar die we echt willen vinden voordat het te koud wordt. We hebben mensen met onderkoeling meegemaakt. Het feit dat die mensen überhaupt buiten slapen is een combinatie van factoren, een persoon onttrekt zich aan zorg waardoor instanties denken ‘dan zou het wel goed gaan’,” legt Alette uit. Ook de regen zorgt voor problemen: “Op een gegeven moment zijn de sokken drijfnat en beginnen ze te soppen. De voeten beginnen dan te rimpelen en er ontstaan kloven, met de koud nu er overheen is dit een prettige mix,” aldus Christine.

De deur van het kantoor van de begeleiders gaat weer open: “Ik heb ontbijt gemaakt.” Een stevig, maar volgens mij wel heel lekker ontbijt. ”We worden goed verzorgd haha,” vertelt Christine.

Lastige keuzes

De motivatie van de begeleiders is om daklozen zo goed mogelijk op te vangen en te verzorgen, indien dat nodig is. Buiten slapen is natuurlijk een keuze, maar deze keuze accepteren is soms best lastig, zo vertelt Alette: “Sommige zeggen ‘ik wil dit’, dan denk ik soms ‘oké, dit ben jij nou eenmaal, het is een deel van zijn of haar identiteit. Diegene zoekt het misschien wel op. Ook zijn er mensen die gebruiken argumenten als angst of wantrouwen richting de daklozenzorg, ik gun het die mensen om niet op basis van dat argument buiten te moeten slapen. We kunnen die persoon niet met een bepaalde logica of zorg bereiken, dat vind ik soms lastig.”

Buiten slapen met -7 of binnen slapen in een warm bed; voor mij klinkt het als een logische keuze. Toch merken de medewerkers van Stichting Dakloos dat een grote groep daklozen er nog steeds voor kiest om buiten te slapen: “De keuze is aan de mensen zelf, maar het voelt best naar om ze ‘achter te laten’ in deze temperaturen. Het is dan wel zaak om ze in de gaten te houden. We zorgen ervoor dat ze goed voorbereid zijn op de koud, voor zover dat kan. We kunnen ze extra dekens, handschoenen en een muts bieden, maar meer heb je niet,” vertelt Alette.